13 grudnia 1981 roku w Polsce wprowadzono stan wojenny decyzją władz PRL, a na jego czele jako przewodniczący Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego stał gen. Wojciech Jaruzelski. Tego dnia ogłoszono nadzwyczajne przepisy obejmujące cały kraj, a ich celem było ograniczenie działalności opozycji i odzyskanie pełnej kontroli nad sytuacją w państwie. W tle były narastające problemy gospodarcze oraz kryzys polityczny związany z masowym ruchem społecznym „Solidarność”, który powstał po strajkach w sierpniu 1980 roku. „Solidarność” była niezależnym związkiem zawodowym, a jednocześnie ruchem skupiającym miliony ludzi domagających się m.in. prawa do niezależnych organizacji, większej swobody słowa, ograniczenia cenzury oraz reform poprawiających warunki życia. Dla władz komunistycznych oznaczało to poważne zagrożenie dla systemu, ponieważ partia traciła monopol na organizowanie życia społecznego, a protesty i strajki mogły w każdej chwili wrócić z dużą siłą.
 |
| Generał armii Wojciech Jaruzelski przygotowujący się do odczytania przemówienia informującego o wprowadzeniu stanu wojennego; Warszawa, 13 XII 1981 |
Do wprowadzenia stanu wojennego doprowadziło nałożenie się kilku czynników. Po pierwsze, pogarszała się sytuacja ekonomiczna: produkcja i zaopatrzenie nie zaspokajały potrzeb, w sklepach brakowało wielu produktów, a system reglamentacji obejmował kolejne towary. Po drugie, narastał konflikt między „Solidarnością” a rządem, bo każda ze stron miała inne cele: związek chciał realnych zmian i większej podmiotowości obywateli, a władza dążyła do utrzymania dotychczasowego modelu państwa. Po trzecie, władze PRL działały w ramach bloku wschodniego, więc liczyły się z oczekiwaniami Związku Radzieckiego i sojuszników, którzy obawiali się, że sytuacja w Polsce osłabi cały system komunistyczny w regionie. W propagandzie państwowej stan wojenny przedstawiano jako konieczny dla „zapewnienia porządku” i uniknięcia chaosu, natomiast w ocenie wielu obywateli jego głównym celem było rozbicie struktur „Solidarności” i zastraszenie społeczeństwa, aby zatrzymać dalsze protesty.
Jednorazowa przepustka zezwalająca na wyjazd na święta do innego miasta
Po 13 grudnia 1981 roku wprowadzono liczne ograniczenia. Obowiązywała godzina milicyjna, ograniczono przemieszczanie się, a podróże wymagały dodatkowych zgód. Zawieszono lub ograniczono działalność wielu instytucji i organizacji społecznych, a zgromadzenia zostały zakazane lub mocno kontrolowane. Komunikacja została utrudniona: w wielu miejscach wyłączono łączność telefoniczną, a media zostały podporządkowane wojskowej kontroli i cenzurze. Najważniejszym narzędziem represji były internowania, czyli zatrzymania bez wyroku sądu w oparciu o decyzje administracyjne. Internowano tysiące osób związanych z „Solidarnością”, opozycją i środowiskami niezależnymi, a część z nich przetrzymywano w ośrodkach odosobnienia przez wiele miesięcy. Równocześnie prowadzono działania wymierzone w zakłady pracy: rozbijano strajki, wprowadzano zarządy komisaryczne, a osoby uznane za szczególnie aktywne mogły tracić pracę lub być przesuwane na inne stanowiska.
Czołgi T-55 na ulicach Zbąszynia w czasie stanu wojennego
W pierwszych tygodniach stanu wojennego doszło do protestów i strajków w wielu miejscach kraju, które były pacyfikowane przez siły porządkowe. Najbardziej znanym wydarzeniem była pacyfikacja strajku w kopalni „Wujek” w Katowicach 16 grudnia 1981 roku, podczas której zginęło 9 górników. Takie wydarzenia umocniły przekonanie, że władze będą używać siły, aby przerwać opór. Z czasem część protestów wygasała, ale działalność opozycyjna nie zniknęła: rozwijały się struktury podziemne, powstawała prasa niezależna i sieci kolportażu, a informacje przekazywano nieoficjalnymi kanałami. Ważną rolę odgrywały także środowiska wspierające osoby represjonowane i ich rodziny, w tym część instytucji kościelnych, które pomagały w organizowaniu pomocy materialnej i w podtrzymywaniu kontaktów społecznych.
Stan wojenny został zawieszony 31 grudnia 1982 roku, a zniesiony 22 lipca 1983 roku, jednak wiele skutków politycznych i społecznych utrzymywało się dłużej. „Solidarność” została zdelegalizowana, a część działaczy nadal była inwigilowana, zatrzymywana lub oskarżana w postępowaniach karnych. Władza próbowała ustabilizować sytuację, ale problemów gospodarczych nie rozwiązała, a społeczne poparcie dla systemu pozostawało niskie. W drugiej połowie lat 80. narastały kolejne napięcia, a w 1988 roku wybuchły nowe fale strajków, co ponownie pokazało, że konflikt między społeczeństwem a władzą nie został zakończony. W tej sytuacji władze PRL podjęły rozmowy z opozycją, które doprowadziły do obrad Okrągłego Stołu na początku 1989 roku. Uzgodnienia tych rozmów otworzyły drogę do częściowo wolnych wyborów 4 czerwca 1989 roku i rozpoczęły proces zmian ustrojowych, w wyniku których system komunistyczny w Polsce zaczął się szybko wycofywać, a „Solidarność” wróciła do legalnej działalności. W praktyce oznaczało to, że polityczne cele stanu wojennego, czyli trwałe zablokowanie niezależnego ruchu społecznego i utrzymanie pełnej kontroli partii nad życiem publicznym, nie zostały osiągnięte w dłuższej perspektywie, choć w latach 1981–1983 władza skutecznie ograniczyła działalność opozycji i zmniejszyła skalę otwartych protestów.
Komentarze
Prześlij komentarz