Państwo Jaxa to zapomniana dziś historia małego, ale odważnego tworu na dalekiej Syberii, który powstał w XVII wieku dzięki determinacji polskich zesłańców i stał się symbolem walki o wolność w odległych, surowych krainach. Ta efemeryczna republika, położona nad rzeką Amur na pograniczu dzisiejszej Rosji i Chin, przetrwała zaledwie kilka lat, ale jej dzieje pełne są przygód, buntów i międzynarodowych intryg, pokazując, jak garstka ludzi mogła stworzyć własny świat pośród tajgi i gór.
Założycielem i głównym architektem państwa Jaxa był polski szlachcic Nicefor Czernichowski, urodzony około 1613 roku na Wołyniu w rodzinie herbu Jaxa, pochodził on z drobnej szlachty Młody Nicefor szybko wkroczył w świat wojskowy w 1633 roku, podczas wojny smoleńskiej między Rzeczpospolitą a Moskwą, służył w polskich siłach. Podczas walk dostał się do rosyjskiej niewoli. Jego losy były zawiłe – początkowo wcielony do służby moskiewskiej, ostatecznie w wyniku konfliktów z władzą został zesłany na daleką Syberię. Początkowo trafił do Jenisejska, a później do Iłymska, małej osady nad rzeką Iłym. Tam Czernichowski nie próżnował – ożenił się, założył rodzinę i awansował w hierarchii kozackiej, stając się setnikiem i lokalnym administratorem. Zajmował się rolnictwem, organizował uprawy zbóż i warzyw, co było kluczowe w tych surowych warunkach, oraz handlował futrami z tubylczymi ludami, takimi jak Tunguzi czy Daurowie. Jego umiejętności i energia sprawiły, że zyskał szacunek wśród zesłańców i kozaków, ale też wzbudził zazdrość rosyjskich urzędników. Sytuacja zmieniła się dramatycznie w 1665 roku. Miejscowy wojewoda, Wawrzyniec Obuchow, znany z okrucieństwa i nadużyć, dopuścił się zbrodni wobec rodziny Czernichowskiego (według przekazów zgwałcił żonę Nicefora, choć inne źródła mówią o córce lub siostrze). To wydarzenie przepełniło czarę goryczy. Czernichowski, w akcie desperackiego buntu, zebrał grupę lojalnych mu ludzi – 84 osoby, głównie polskich zesłańców, kozaków i uciekinierów od carskiego ucisku. Wspólnie zaatakowali wojewodę na szlaku rzecznym, zabijając Obuchowa. Wiedząc, że za taki czyn grozi im śmierć, uciekli z Iłymska, kierując się w dół rzeki Leny, a potem na wschód, w kierunku nieznanych ziem nad Amurem. Podróż była pełna niebezpieczeństw – musieli pokonać setki kilometrów przez tajgę, unikać rosyjskich pościgów i radzić sobie z głodem. W końcu dotarli do ruin dawnego fortu Ałbazin, który odbudowali i umocnili. Na cześć herbu Czernichowskiego nazwali to miejsce Jaxa. Za państwem Jaxa stali przede wszystkim polscy i kozaccy uciekinierzy, szukający wolności z dala od carskiego terroru. Dołączyli do nich lokalni mieszkańcy – ludy daurskie i tunguskie, które widziały w Czernichowskim alternatywę dla rosyjskich i chińskich najeźdźców. Nicefor sprawnie zorganizował struktury państwa: dowodził oddziałem liczącym kilkuset ludzi, wyposażonym w broń palną. Wprowadził własne zasady, oparte na kodeksie wojskowym i tradycjach szlacheckich, dostosowane do syberyjskich realiów. Gospodarka Jaxa opierała się na rolnictwie (uprawa zbóż była ewenementem w tym rejonie Syberii, gdzie dominowało łowiectwo i zbieractwo.) i handlu futrami. Czernichowski prowadził nawet dyplomację – wysyłał listy do dworu cesarza chińskiego Kangxi, pisane m.in. cyrylicą i po polsku, lawirując między mocarstwami. Państwo rozciągało się wzdłuż Amuru i stało się azylem dla uciekinierów z całej Syberii. Jednak bliskość potężnych sąsiadów – Rosji i cesarstwa Qing – sprawiła, że Jaxa była skazana na konflikty. W latach 1666-1669 Czernichowski odpierał rosyjskie próby odzyskania kontroli, ale też musiał mierzyć się z presją Mandżurów. Nicefor manewrował dyplomatycznie, jednak realia polityczne były nieubłagane.
.png) |
| XVIII-wieczna francuska mapa Chin gdzie Ałbazin oznaczony jest jako Jaxa |
W 1672 roku, po wcześniejszych negocjacjach i zapłaceniu daniny, car Aleksy I Romanow wydał ukaz z amnestią. Czernichowski i jego ludzie zostali ułaskawieni w zamian za uznanie zwierzchnictwa Moskwy. Nicefor został mianowany podwojewodą ałbazińskim, co formalnie włączyło Jaxę do Rosji, choć zachowała ona specyficzną autonomię i charakter. Nicefor Czernichowski zmarł w 1675 roku, dożywając sędziwego wieku po życiu pełnym przygód. Jego dzieło próbowali kontynuować inni dowódcy, w tym jego synowie, jednak w latach 80. XVII wieku konflikt mocarstw eskalował. Cesarz Kangxi, dążąc do usunięcia Rosjan znad Amuru, wysłał potężne armie. W 1685 roku chińskie wojska zdobyły i zniszczyły Ałbazin, broniony przez garstkę ludzi pod dowództwem Aleksego Tołbuzina. Twierdzę szybko odbudowano, co doprowadziło do drugiego, heroicznego oblężenia w latach 1686-1687. Ostateczny kres osadnictwa w tym kształcie przyniósł traktat nerczyński z 1689 roku. Na jego mocy Rosja zrzekła się ziem nad Amurem, a Ałbazin został zburzony. Ocalali obrońcy, w tym potomkowie polskich zesłańców, zostali przesiedleni. Jaxa zniknęła z map, stając się przypisem w historii, ale jej legenda przetrwała jako dowód niezwykłego hartu ducha i polskiego śladu na krańcach Azji.
Jeśli podobał Ci się materiał, możesz nas wesprzeć stawiając nam symboliczną kawę, Dziękujemy 👇 https://suppi.pl/sekrety-historii
Komentarze
Prześlij komentarz